Auteur: Gerard van Haren
Vraag: Als er meer bekend is over de detachementen op Flores, met name die van Larantoeka, dan gaarne een reactie op het formulier hieronder.
Inleiding
Minder bekend is dat de verdediging van Nederlands Timor, voor wat betreft de KNIL-sectoren, grotendeels werd gedaan door eenheden die net pas uit Flores waren gearriveerd. Dit is voor nabestaanden van militairen uit Flores van belang. Maar het geeft ook een verklaring waarom deze KNIL-verdediging zo chaotisch verliep. Voor meer info wordt verwezen naar de pagina Slag om Timor 1942, De strijd om Nederlands Timor: https://verzettimor1942.nl/4-de-strijd-om-nederlands-timor/
Garnizoensbataljon Timor en Onderhorigheden
Dit bataljon bestond bij het uitbreken van de oorlog in Zuid-Oost Azië op 7 december 1941 uit 27 brigades, verdeeld over de hoofdeilanden Timor, Soemba, Flores en Alor. Elke brigade bestond uit 19 man, met een minimum van 15 man. Territoriaal commandant was Luit. Kol. W. Detiger en zijn stafchef was kapitein H.L. Jullien. Door het Algemeen Hoofdkwartier (AHK) in Bandoeng was gepland dat 6 brigades van het detachement Koepang zouden worden ingezet bij de bezetting/verdediging van Dilly in Portugees Timor, als onderdeel van de Timor-Dilly Expeditie. Hiertoe zouden de detachementen Larantoeka en Endeh op Flores worden opgeheven. 4 Brigades zouden worden toegevoegd aan het detachement Koepang en 2 brigades aan het detachement Atamboea. De 2 overige brigades zouden worden ingezet voor de versterking van het detachement Waingapoe op het eiland Soemba, waar de radiozender stond voor de doorzending van territoriale berichten naar Java. De 2 brigades voor Atamboea zijn daar niet aangekomen en waarschijnlijk in Koepang gebleven.
Detachement Koepang
Dit detachement was verantwoordelijk voor het bewaren van de orde en rust in het westelijk deel van Nederlands Timor. Voor het oostelijk deel was dat het detachement Atamboea. Commandant van het detachement Koepang, tevens plaatsvervangend territoriaal commandant, was Kapitein J.A. Struykenkamp. Ter versterking van de verdediging van Timor arriveerde op 12 december 1941 ongeveer 1400 Australische militairen bij Koepang. 2 dagen later werd het bevel door de Gouverneur Generaal (GG) en het AHK gegeven om de expeditie te starten. De sterkte van het Detachement Koepang was toen 8 brigades. De dag daarna kwamen 65 militairen uit Java per vliegtuig in Koepang aan, waaronder de expeditie-commandant, de Luitenant-Kolonel N.L.W. van Straten. Deze deelde ’s avonds aan de commandanten van expeditie mee dat de GG een Nederlandse meerderheid van de expeditie had geëist. Dat betekende dat, in plaats van 6, alle 8 brigades uit Koepang aan de bezetting van Dilly moesten meedoen. (Nortier spreekt van 9 brigades). 1e luitenant Stoll zal daaraan leiding geven. Om aan de eis van Nederlandse meerderheid te voldoen, gaan van het Australische 2nd Independent Company maar 2 van de 3 platoons mee. Het Detachement Koepang bestond vanaf 16 december 1941 (het vertrek van het expeditieleger) voornamelijk uit (staf)officieren en vanaf 9 december 1941 opgeroepen militie- en landstormsoldaten (oudere dienstplichtige militairen). Het 3e Australische platoon vertrekt op 20 december 1941 naar Dilly. Die dag arriveren in Dilly ook de overige KNIL-militairen uit Java en keren enkele weken later 3 Koepang-brigades terug.
Detachement Endeh
Commandant was Kapt. A.L. van Mastrigt. Officier van Gezondheid was OvG 2e kl H. Neeb en de administratie werd gedaan door sergeant-majoor (sma) F.A.J. Broers. Toegevoegd was sergeant-majoor instructeur (smi) P. Boomsma. Op 4 januari 1942 vertrok 1 brigade (met de bij deze brigade behorende vrouwen en kinderen) onder leiding van sergeant Breughel van Endeh naar Waingapoe op Soemba. 4 dagen later vertrokken 3 brigades onder leiding van Boomsma naar Timor Koepang. Boomsma, minder geliefd bij de inheemse militairen, is later doorgereisd naar Atamboea en is toegevoegd aan het daar gelegerde KNIL-detachement. Op 30 januari 1942 vertrok de detachementscommandant, de OvG en sma Broers en vrouwen en kinderen van Endeh naar Timor Koepang. De troepen, vrouwen en kinderen werden vervoerd met het gouvernementsvaartuig Canopus. De veldpolitie op Flores namen de patrouille-taken van de militairen over. Op Flores bleef achter 2e luitenant H.P van den Dool, omdat hij formeel nog niet tot de troep behoorde. Het wachten was op goedkeuring van de Territoriaal Commandant.
Detachement Larantoeka
Deze bestond uit 4 brigades. Hiervan is verder niets bekend. Vragen: Is hiervan ook 1 naar Waingapoe en zijn 3 naar Koepang overgebracht? Wie was de detachementscommandant?
Van een verklaring van de deken van Larantoeka weten we dat op 16 maart 1942 van het Detachement Kalabahi van het ten westen gelegen eiland Alor te Larantoeka arriveerden: Luitenant G.H. Tiemens, OvG (Officier van Gezondheid) II G.J. Gans, Sergeant-Majoor Instructeur N.H. Schoenman en Sergeant F. Oeseburg. Tiemes vertrok naar Waingapoe op het eiland Soemba en kort daarop volgde OvG Gans. Schoenman heeft, samen met de veldpolitie van Larantoeka en Bedjawa en enkele gepensioneerde militairen bewakings- en patrouillediensten uitgevoerd en inspecties begeleid waardoor de onrust op Flores kon worden hersteld. In april 1942 keerde de in Atamboea gevangen gehouden banneling Radja Pius van Leo weer op Flores terug. Bruggen en telefoonleidingen werden door zijn aanhangers onklaar gemaakt, waardoor het contact tussen Oost (Larantoeka) en West (Endeh) Flores te lijden had. Schoenman en zijn groep zijn tegen deze radja ingezet, maar tijdens deze actie landde de Japanners op 13 mei 1942 op- Flores. Schoenman is later krijgsgevangen gemaakt.
Militaire situatie Koepang bij de Japanse landingen
De verdediging van het westen van Nederlands Timor was ingericht langs de baai van Koepang en het vliegveld Penfoei bij Koepang. De Australische eenheden bevonden zich in het gebied ten oosten van Koepang en het vliegveld.
Kapitein van Mastrigt uit Endeh en 2 van zijn brigades bezette de westelijke sector Tenau. Verder had hij de beschikking over 1 brigade militie- en landstormsoldaten, een overvalwagen en een sectie voorzien van M23 mitrailleurs.
De middensector Namsaën/Namosain bestond uit 3 brigades waarvan 1 uit Endeh en de sector Koepang Kota bestond uit 3 brigades. Verder was er nog een reservekorps van +/- 40 man oud-militairen. Onduidelijk is waarbij de uit Larantoeka afkomstige militairen waren ingedeeld.
Vervolg
Drie weken nadat van Mastrigt op Timor was gearriveerd landde in de nacht van 19 op 20 februari 1942 de Japanse troepen op de zuidkust van Timor. De rol van van Mastrigt in deze strijd en de Australische geschiedschrijving hierover zal onder Gebeurtenissen worden verteld.
Vermeld moet worden dat Stoll samen met OvG Neeb en 2 militairen uit Koepang uit Timor wisten te ontvluchten, Dool op Flores oppikte en samen met een sergeant naar Australië wisten te ontkomen.
Bronnen
Detiger, Luit. Kol. W, Verslag van de militaire actie in het gewest Timor en onderhorigheden Batavia 1946
Dool, 2e Luitenant P. van den, Gegevens ingevolge opdracht Kapitein der Infanterie Reinderhof te Melbourne, Melbourne 4 mei 1942
Ardenne, 1e luitenant Th van, Verslag van de gebeurtenissen te Koepang van 19 – 21 februari 1942 Batavia 21-9-46
Mastrigt, Kapitein A.L. van, Verslag omtrent de ervaringen van de commandant van het detachement te Ende over de periode 8 december 1941 – capitulatie. Ongedateerd (na 1945)
Nortier, J. De bezetting van Dilly, Portugees Timor. Ons Leger, september 1979.
Verklaring van J. Ebben, de deken van Larantoeka.
