Vervangingsdetachement Stoll en de ramp met de Armidale
Auteur: Gerard van Haren
Inleiding
In september 1942 wordt door het Headquarters Allied Landforces South West Pacific Area te Brisbane besloten om de strijdende Australische en Nederlandse troepen op het eiland Timor te vervangen. Aangewezen werden het Australische 2/4 Independent Company en het samen te stellen Detachement Stoll van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL). Het 2/4 Ind Coy landt op 15 september 1942 op Timor bij Betano.
Vervangingsdetachement Stoll
Dit detachement werd gevormd uit de volgende eenheden;
– detachement Stoll uit Melbourne (35 man);
– detachement Teljeur uit Merauke, Nieuw Guinea (24 man);
– uit Timor geëvacueerde KNIL-militairen.
Voorgeschiedenis
Midden 1942 waren de detachementen van de kapiteins Molenbrugge en Edwards van Muyen gelegerd in het militaire kamp in het Royal Park in Melbourne.
Het detachement Molenbrugge had in januari 1942 het vervoer begeleid van enige duizenden Japanners van Batavia en Tjilatjap naar Adelaide en Melbourne. Het detachement Edwards van Muyen was midden februari 1942 uit Nieuw-Guinea gevlucht. Bij hen waren de uit Ambon ontkomen luitenants Snell en Hieronymus en 7 andere KNIL-militairen.
Detachement Stoll uit Melbourne
De manschappen van kapitein Edward van Muyen werden verdeeld onder de detachementen onder Snell, Hieronymus en Jules Tahya. Zij werden in
juni 1942 ingezet bij de verdediging van de Aroe-, Kei en Tanimbar-eilanden, maar werden een maand na arriveren door gelande Japanners verdreven. Van de 82 uitgezonden militairen wisten 50, waaronder Snell, begin augustus 1942 Australië weer te bereiken. Later werden enkele onderofficieren en soldaten van het Korps Insulinde toegevoegd aan deze 50 man. Maar niet allen zullen worden ingezet voor Timor.
Het detachement Stoll uit Melbourne was als volgt ingedeeld:
Geneeskundige Dienst: Frank, Anschutz, Amalaman, Kojongian;
Ordonnans: Ponggohon
1e sectie: commandant Bodel Bienfant
– Brenngungroep: Pesererun, Sabar, Sirin, Towikromo
– 1e Brigade: commandant Margés
1e groep: Ranamedja, Ngalimain, Wongsodinomo, Amatparodji, Pardjan
2e groep: Keyzer, Salamin, Sarkoem, Atmowirono, Moh.Sajoeti
– 2e Brigade: commandant Soewondo
1e groep: Amatkasmiri, Wangsakrama, Kroedoek, Kasdi
2e groep: Soepardi, Emping,Toekiman,Tamjis, Mariman
2e sectie: commandant Snell
Brenngungroep: Tulenan, Diran, Bioen, Soeratman
Aan te vullen met het detachement Teljeur en uit Timor geëvacueerde militairen.
Op (datum) krijgt 1e luitenant toll de leiding over het detachement dat de KNIL-troepen op Timor moet vervangen en wordt hij tot kapitein bevorderd. Op 28 oktober 1942 kan hij starten, maar hij heeft de Brenguns en handgranaten nog niet ontvangen. De Johnsonguns heeft hij maar net ontvangen en over een maand zal het detachement naar Timor vertrekken.
Detachement Teljeur uit Merauke, Nieuw Guinea
Omstreeks 19 juni 1942 vertrok de samengestelde compagnie Molenbrugge naar Merauke ter ondersteuning van de KNIL-troepen die zich daar niet hadden overgegeven. In Sectie 4, onder commando van Onderluitenant Bruins, waren onder meer ingedeeld: Teljeur, Karmin, Soeroso, Wantania, Soplanit, Toeroet, Dawoet, Ngadini, Moeralim en Dimjadi (zie onder Australische en KNIL opgave vermisten en overledenen Armidale). Vanuit Merauke, Nieuw Guinea, werd het samengestelde detachement Teljeur, bestaande uit 24 man, overgebracht naar Darwin.
Uit Timor geëvacueerde KNIL-militairen
De HMAS Kuru en Vigilant hebben in meerdere vaarten van Darwin naar Timor en terug, uit Timor militairen geëvacueerd.
Uit een overzicht van de Allied Land Forces HQ blijkt dat in de periode 27 Juni tot 9 September 1942 70 Australische en 8 KNIL-militairen naar Australië (Darwin) zijn geëvacueerd. De volgende KNIL-militairen worden in het overzicht genoemd:
- Lieut Begeman
- Lieut Schreuder
- 76/G Pte Auta
- 49220 SB Anchutsz
- 48996 SB Capellen
- 116820 SB Elink Schuurman
- 81980 NCO Hiskemuller
- 171516 SB Margus (Markus)
Anschutsz komt voor op de Opgave vermisten en overlevenden Armidale.
Van Straten, Timor-Dilly Expeditie commandant en op 24 Mei 1942 van Timor naar Australië geëvacueerd, vermeld in zijn handgeschreven Dagboek het volgende:
- 6 Augustus 1942: Hiskemuller met 5 anderen, door mij overgeplaatst van Timor, aangekomen.
- 11 Augustus 1942: Schreuder en Begeman, die ik overgeplaatst had, zijn er nog net uit.
- 13 Augustus 1942: Schreuder en Begeman van den trein gehaald.
- 2 september 1942: ’s Middags een soldaat uit Timor opgezocht, die in een hospitaal buiten de stad (Sydney) lag.
Luitenant Schreuder gaat de bevoorrading van het KNIL personeel op Timor en het kwartier van de te evacueren KNIL militairen regelen (wordt Darley Camp).
Luitenant Begeman gaat over naar het 18e Squadron ML-KNIL. Zo ook Hiskemuller…. Ze zijn daar hard nodig, omdat technisch personeel bij het 18e vrijwel ontbreekt.
In de Australische List of Netherlands East India Personel staan ten opzichte van de Lijst van Vermisten van het KNIL aan boord van H.M.A.S “Armidale” de volgende namen van, wat opvalt, militairen die in Timor in 1942 op de “Verliezenlijst Timor vanaf 20 febr. t/m 11 december 1942” als vermist staan vermeld:
- Geurts, Jacobus: sergeant infanterie;
- Lijtsman Piernbaum;
- Marsidjan: kanonnier 2e klasse;
- Rossum, Cornelius van: geniesoldaat 1e klasse telefonist
Ook komen de volgende namen op de Australische lijst voor, die niet voorkomen op de Armidale Vermistenlijst:
- Bartman,
- Richard: Europees sergeant der 2e klasse;
- Sajoeti;
- Vries, Hendrik de: matroos 2e klas;
We weten dat op Timor niet te opereren of te revalideren KNIL-militairen naar Darwin werden overgebracht. Bijvoorbeeld: Op 25 oktober 1942 meldt NORFORCE (waaronder Sparrow Force valt) dat sgt Barpman (sergeant Bartman) als vermist is gerapporteerd en de situatie van sgt Hiparion (sergeant Hitahiron) onbekend is. NORFORCE was verantwoordelijk voor het naar Darwin overbrengen van gewonde militairen die op Timor niet geopereerd konden worden.
Kwartier maken
Luitenant G.L. Snell kwam (samen met Damien Parer) op 13 november 1942 op Timor aan. Hij moest de vervanging voorbereiden. Eerst wordt hij ingedeeld bij het Australische C Platoon. Op 21 november heeft hij zijn eerste contact met de KNIL-expeditie commandant Breemouer en voert hij verkenningen uit. Hij is daarna verantwoordelijk voor de bewaking van de driespong Hatu Udo-Same-Betano. Wat opvalt is dat Snell niet voorkomt op de lijst van geëvacueerde door de Tjerk Hiddes. Is hij met de vrijwilligersgroep van Horstink gebleven?
De ramp met de Armidale
Het Detachement Stoll (3 officieren en 61 of 62 soldaten) werd vervoerd op de Australische korvet HMAS Armidale. Op de HMAS Castlemaine, ook een korvet, was een legerarts (Army medical officer) en een ziekenverpleger (Sick Bay Attendant). 30 november 21:00 uur aankomst van het bevoorradingsschip HMAS Kuru bij Betano maar niet de 2 verwachte korvetten (Armidale en Castlemaine) met het vervangingsdetachement. Tot 2 december 3:00 uur wordt gewacht maar geen korvetten.
Echter de Armidale was op 1 december 1942 bij Timor door de Japanners getorpedeerd. Een deel van dit detachement (ongeveer 24 man) verging met het schip. Een ander deel is op een zelfgebouwd vlot (en een rubberen boot) vermist geraakt. 5 man van het detachement konden in een motorboot klimmen waarin een deel van de Australische bemanning zat. Volgens de 1e Expeditie-commandant Luit. Kol. van Straten is OvG Frank van de motorboot over boord gesprongen en naar het vlot gezwommen. Fuselier Sirin, een van de 4 KNIL-overlevenden in de motorboot, is onderweg overleden. De opvarenden van de motorboot en een sloep met bemanning van de Armidale zijn door een Australisch schip, de H.M.A.S. Kalgoorlie, gered en naar Darwin overgebracht. De namen van de geredde en vermiste KNIL militairen van dit detachement zijn bekend (zie opgave). De Oorlogsgravenstichting kent 64 slachtoffers van de ramp met de Armidale. https://oorlogsgravenstichting.nl/zoeken?section[0]=persons&q=Armidale&page=4
Bronnen
Allied Land Forces, Evacuations and Strenght Sparrow Force, AWM54 574-4-28
Straten, Luit. Kol Inf. K.N.I.L. N.L.W, Dagboek aanvangende 7 December 1941
Zwitser, luitenant-kolonel H.L. ‘Het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger in Australië, 1942-1945 NIOD 4197
Tahya, J. Verslag betreffende de verrichtingen van de KNIL-detachementen van kapitein Molenbrugge en kapitein Edwards van Muyen bij het overbrengen van enkele duizenden Japanse geïnterneerden in januari-juni 1942 NIOD 4184
4e Sectie Merauke, lijst NIMH 237 148
NEI Nr.2 Cie Indeelingsstaat Commandogroep (Stoll) en 2e Sectie (Snell) NIMH 237 148
HMAS Armidale Association, List of Netherlands East India Personel, Volume 1, Issue 5 30 October 2020.
Ponggohon en Tasmin, Verslag van de ondergang van de Austr. Corvette H.M.A.S. Armidale, Melbourne 31 Januari 1943
Richards, Luit. Comm, Report of the proceedings.. and The loss of H.M.A.S. “Armidale” , 11 December 1942 and 11 Januari 1943
Nortier, J.J. Indische “Engelandvaarders” uit het blad Moessoen van @
Nortier, J.J. Het verlies van Ambon in februari 1942
Oorlogsgravenstichting, Richard Bartman https://oorlogsgravenstichting.nl/personen/7002/richard-bartman
Remembering HMAS Armidale Association Inc., Letter 6 https://static1.squarespace.com/static/5f27a64a47512f3b8153800e/t/603c4a478186fa554e5a957c/1614563919802/Armidale+Newsletter+6.pdf
Australische en KNIL opgave vermisten en overlevenden Armidale
Gebruikte documenten:
- Bradford, J, List of 61 Dutch Netherlands East Indies Troops lost on board Armidale
- HMAS Armidale Association, List of Netherlands East India Personel Volume 1 Issue 5 page 17
- Coster, Schout bij Nacht (Vice-Admiraal) F.W., Lijst van namen der vermiste militairen van de “Armidale”
| Bradford | Coster | rang | stamboeknr | |
| Amatkasmiri | Amatkasmiri | Jav.inf.ekl. | 15939 | |
| Amatparodji | Amatparodji | Jav.fus. | 8582 | |
| Amelaman | A.J. Amelaman | Amb.fus | 54/A | |
| Anschütz | J.R.Th. Anschütz | Mil.sld | 49220 | |
| Atmowirono | Atmowirono | Jav.inf.ekl. | 15643 | |
| Bartman | Mlt.Sgt Tkl.Inf. | 13613 | ||
| Bioen | Jav.fus. | 17682 | ||
| Dawoed | Dawoed | Jav.fus. | 8588 | |
| Dimjadi | Dimjadi | Jav.inf.ekl. | 21999 | |
| Diran | Diran | Jav.fus. | 23042 | KIA |
| Djalil | Djalil | Jav.fus. | 9021 | KIA |
| Emping | Emping | Snd.inf.ekl. | 20342 | |
| Frank | R. Frank | OvG tkl | ||
| Geurts | Geurtz | Sgt.Inf. | ||
| Karmin | Karmin | Jav.fus. | 7202 | |
| Kasdi | Kasdi | Jav.inf.ekl. | 18303 | |
| Katas | Katas | Jav.fus. | 7204 | |
| Keijser* | Keyser | Eur.sgt/brig | 92242 | KIA |
| Kojongian | Kojongian | Man.zvpl. | 40058 | |
| Kroedoek | Kroedoek | Jav.inf.ekl. | 26026 | |
| Lijtsman Piernbaum | Mlt.Sld. | |||
| Margés | Margés | Ldst.sgt | 96007 | |
| Mariman | Mariman | Jav.fus. | 6667 | |
| Marsidjan | Jav.Kan.ekl. | |||
| Marsoekoet* | Marsoehoet | Jav.fus. | 8559 | |
| Moeralin* | Moeralin/Moeralim | Jav.fus. | 9044 | |
| Ngadeni* | Ngadeni/ Ngadini | Jav.fus. | 9064 | |
| Ngalimin | Ngalimin | Jav.inf.ekl. | 22742 | |
| Ngatidjo | Ngatidjo | Jav.fus. | 8553 | |
| Pardjan | Pardjan | Jav.fus. | 16435 | |
| Peseserun | Peseserun | Amb.korp. | 18295 | |
| Ranamedja | Ranamedja | Jav.korp | 21034 | |
| Roeslan | Roeslan | Jav.fus. | 8553 | |
| van Rossum | Sld Ekl.Gi. | 90441 | ||
| Sabar | Sabar | Jav.inf.ekl. | 14531 | KIA |
| Sadoen | Sadoen | Jav.fus. | 8575 | |
| Sajoeti* | Moh.Sajoeti | Jav.inf.ekl. | 18565 | |
| Salamin | Salamin | Jav.inf.ekl. | 17215 | |
| Saleh | Saleh | Jav.fus. | 8771 | |
| Samoedi | Samoedi | Jav.inf.ekl. | 8762 | |
| Sardi | Sardi | Jav.fus. | 7207 | |
| Sarkoem | Sarkoem | Jav.fus. | 17682 | |
| Sengkeij* | Sengkey | Man.korp. | 16421 | KIA |
| Sirin | Jav.fus. | 18266 | DoW | |
| Soebardi* | Soepardi | Jav.sgt tkl | 13338 | |
| Soekir | Soekir | Jav.fus. | 8587 | |
| Soeratman | Soeratman | Jav.fus. | 8577 | |
| Soeriaredja* | Soeriaredjo | Jav.fus. | 7205 | |
| Soerso* | Soeroso | Jav.korp. | 36614 | |
| Soewondo | Soewondo | Jav.sgt.ekl | 13301 | KIA |
| Soplanit | Soplanit | Amb.korp | 25299 | |
| Stoll | J.C.L Stoll | Kap.inf | ||
| Tamijs* | Tamjis | Jav.fus. | 9108 | |
| Teljeur | Teljeur | Eur. sgt | 88944 | KIA |
| Toekiman | Toekiman | Jav.fus. | 8575 | |
| Towikromo | Towikromo | Jav.fus. | 10880 | |
| Tulenam | Tulenam | Man. Korp. | 26303 | |
| Verseput | Wmr.Art. | |||
| de Vries | Matr.II | |||
| Wagsakrama | Wagsakrama | Jav.inf.ekl. | 16264 | |
| Wantania | Wantania | Man.korp. | 6505 | KIA |
| Wiriotijsso* | Wiriotijaso | Jav.inf.ekl. | 21193 | KIA |
| Wongsodinomo | Wongsodinomo | Jav.inf.ekl. | 25736 | |
| Tasmin | Jav.fus | 7237 | S | |
| Toeroet | Jav.fus | S | ||
| Ponggohon | Man.Inf.ekl | 26077 | S |
Abbreviation=Dutch=English
inf = infantrie = Infantry
art = Artillerie = Artillery
gie = Genie = Engineers
Kap = kapitein = Captain
Lt = luitenant = Lieutenant
sgt = sergeant = Sergeant
ekl = eerste klas = 1e Class
tkl = tweede klas = 2e Class
korp = korporaal = Corporal
sld = soldaat = private
fus = fuselier = fusilier
Mlt = militie = militia
Ldst = landstormsoldaat =
OvG = Officier van Gezondheid = army doctor
zvpl = ziekenverpleger = male nurse/orderly
Amb = Ambonees = from Ambon
Eur = Europees = European
Jav =Javaans = from Java
Man = Menadonees = from Menado
Snd = Soedanees = From Soenda
KIA = Killed in Action
MPD = Missing Presumed Dead
DoW = Died of Wounds
DRN = Drowned
S = Survivor
M = Motorboat
W = Whaler
R = Raft made of 2 cilinders and pieces of wreckage
C = Carley Float
